Państwo w gospodarce rynkowej
Według klasycznej doktryny liberalnej państwo ma trzy cele:
1. stanowienie i gwarantowanie prawa,
2. pilnowanie pieniądza,
3. zapewnianie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa.
Według doktryny realnego socjalizmu głównym celem państwa jest zachowanie i umacnianie ustroju, a dla realizacji tego celu: obejmowanie bezpośrednią ingerencją całej gospodarki, wszystkich jednostek gospodarczych i całego społeczeństwa. Doktryna ta doprowadziła do upadku gospodarki państw, w których panowała, na skutek nieefektywności, wyeliminowania rynku, zniesienia prywatnej własności we wszystkich dziedzinach gospodarowania i pozbawienia motywacji oraz możliwości przejawiania się inicjatywy, pomysłowości i przedsiębiorczości. Pierwsza doktryna – w mniej ostrych sformułowaniach – stała się podstawą sukcesów gospodarki rynkowej. Rola państwa w dziedzinie gospodarczej polega na stwarzaniu warunków dla rozwoju gospodarczego, stymulowania przedsiębiorczości, ochronie własności, wspieraniu najlepszych przedsiębiorstw i przeciwdziałaniu powstawania rażących nierówności społecznych. Dążeniem państwa i przedmiotem jego polityki gospodarczej jest zapewnianie stałego wzrostu konsumpcji i podnoszenie poziomu życia społeczeństwa przez:
maksymalizowanie produkcji dzięki racjonalności pozyskiwania i efektywności wykorzystywania ograniczonych zasobów,
wspomaganie przedsiębiorczości i stwarzanie warunków dla swobodnego jej działania w ramach stabilnych norm i przepisów prawa,
stymulowanie konkurencji oraz zwalczanie monopoli i monopolistycznych zachowań uczestników rynku,
dbałość o wartość i wymienialność pieniądza,
zapewnianie podstawowego, średniego i wyższego wykształcenia,
stymulowanie możliwie pełnego zatrudnienia ludzi zdolnych i chętnych do pracy oraz ochrona praw pracowników w ramach ustawodawstwa pracy,
ochrona praw i interesów konsumentów przed nieuczciwymi działaniami przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych i usługowych.
Jeśli państwo prowadzi bezpośrednio działalność gospodarczą lub też wpływa na procesy jej regulacji, to:
1. będą wytwarzane i sprzedawane produkty nie przez tych, którzy potrafią je najefektywniej i najlepiej wytwarzać i sprzedawać,
2. wytwarzane będą nie te dobra, które wybraliby nabywcy, gdyby mieli swobodny wybór,
3. nie będzie tworzona nadwyżka korzyści nad kosztami powstająca z efektywnej produkcji, handlu i usług zapewniających satysfakcję nabywcom.
Wynika to z:
niższej efektywności przedsiębiorstw państwowych,
nietrafności bezpośredniej ingerencji w relacje miedzy popytem, podażą i ceną równowagi dokonywanej za pomocą polityki finansowej, monetarnej oraz realokacji zasobów w sferze produkcji, handlu i usług,
słabości aparatu administracyjnego, jego nawyków demonstrowania władzy przy braku kompetencji gospodarczych,
skłonności polityków do utrzymywania i rozszerzania zakresu wpływów dzięki decyzjom zapewniającym krótkotrwałe korzyści dla swego elektoratu kosztem negatywnych długookresowych następstw dla procesów i zjawisk ogólnogospodarczych oraz dla przedsiębiorstw i konsumentów.
Poważnym następstwem zastępowania mechanizmu rynku przez państwową regulację staje się zakłócanie równowagi konsumenta, to jest zachwianie stabilności zwyczajów i możliwości nabywczych posiadanych przez konsumentów, przy których maksymalizują swą satysfakcję.
(zob. interwencjonizm państwa w działania gospodarcze)
[T. Sztucki]
|