Istota i cechy firmy innowacyjnej

W ostatnich latach upowszechniło się pojęcie przedsiębiorstw innowacyjnych, a więc takich, które odrzucają model rozwoju ekstensywnego polegający na rutynowym zachowywaniu się przedsiębiorstw, na utrwalaniu się ich struktur zasobowych, procesowych i efektowych; model ten oznacza, że rozwój oparty jest na wzroście ilościowym (przyroście zatrudnienia pracowników, maszyn i urządzeń o tym samym poziomie technicznym) z pominięciem zmian jakościowych, strukturalnych. Możliwości wzrostu przedsiębiorstw przy stosowaniu tego typu modelu wyczerpują się. Skutkiem stosowania modelu rozwoju ekstensywnego może być bankructwo przedsiębiorstw. W krajach o wysokim rozwoju społeczno-gospodarczym przedsiębiorstwa realizując tę drogę rozwoju należą do rzadkości.

Standardem rozwoju współczesnych przedsiębiorstw jest model innowacyjny polegający na dostarczaniu na rynek coraz bardziej atrakcyjnej oferty przy wykorzystaniu jakościowych czynników rozwoju. Rozwój przedsiębiorstw oparty jest na intelektualnych zasobach jako że w gospodarce opartej na wiedzy wszelkie procesy stają się coraz bardziej wiedzochłonne.

W gospodarce, a szerzej – w społeczeństwie opartym na wiedzy mówiąc o firmach innowacyjnych, mamy na myśli wszystkie organizacje, zarówno produkcyjne jak i usługowe, a w tym organizacje sektora publicznego. Każda z organizacji, aby dobrze funkcjonować i optymalnie spełniać swoje cele i zadania musi być innowacyjna. Trzeba także pamiętać, iż społeczeństwo jest coraz bardziej wykształcone, stąd też sposoby zaspokojenia jego potrzeb muszą być realizowane na coraz wyższym poziomie. Organizacje sektora gospodarczego oraz publicznego muszą więc stale podnosić standardy produktowe, technologiczne, usługowe i obsługowe, jednym słowem standardy swojej działalności, a podnoszenie tych standardów wymaga ciągłego, konsekwentnego podnoszenia wiedzy w organizacji i wykorzystywanie jej w procesach innowacyjnych, których efekty wyrażają się w tworzeniu nowych wartości zarówno dla nich samych jak i społeczeństwa.

We współczesnych i przyszłych organizacjach zasoby finansowe i rzeczowe zostaną odsunięte na dalszy plan, a czołowe miejsce zajmie wiedza.

W przedsiębiorstwach opartych na wiedzy struktury organizacyjne ulegają spłaszczeniu. Wpływa to zarówno na lepszą współpracę sprzyjającą swobodnemu przypływowi wiedzy jak i deleguje większe uprawnienia na szeregowych pracowników. „Decydującą siłą stojącą za działaniami zarówno pracowników jak i samej firmy, jest umiejętność zastosowania wiedzy”.

Orientacja na nieustanne wprowadzanie innowacji, powiększenie i rozwijanie posiadanego potencjału intelektualnego pracowników sprzyja podnoszeniu wartości firmy również w oczach klientów.

Firma innowacyjna jest firmą stale uczącą się. Charakteryzuje się specyficznymi zachowaniami, które przedstawia tabela 5.1.

Tabela 5.1. Przykłady zachowań pożądanych i niepożądanych w organizacji uczącej się.

Zachowania pożądane	Zachowania niepożądane
Zadawanie pytań	Bierna akceptacja
Zgłaszanie pomysłów	Krytykowanie pomysłów
Poszukiwanie alternatyw	Zadowalanie się szybkimi, wygodnymi rozwiązaniami
Podejmowanie ryzyka/eksperymentowanie	Asekuranctwo
Szczere omawianie sytuacji	Mówienie ludziom tego, co chcą usłyszeć, zatajanie złych wiadomości
Uczenie się na błędach	Powtarzanie tych samych błędów
Poświęcanie czasu na refleksje i rewidowanie własnego stanowiska	Nieustanne krzątanie się/ ciągła aktywność
Opowiadanie o przyswojonych lekcjach	Opowiadanie anegdot, to znaczy co się wydarzyło, a nie tego, czego się nauczono
Branie odpowiedzialności za własną edukacje i rozwój	Oczekiwanie aż inni się tym zajmą
Przyznawanie się do błędów i niedociągnięć	Usprawiedliwianie działań/obwinianie innych ludzi i okoliczności

 Źródło: Ashok Jashapara, Zarządzanie wiedzą, PWE, Warszawa 2006, s. 313.

Przedsiębiorstwo uczące się to wizja tego, co można by osiągnąć. Chcąc ją urzeczywistnić, nie wystarczy po prostu szkolić pracowników; można do tego dojść jedynie przez uczenie się w skali całej organizacji. Przedsiębiorstwo uczące się to organizacja, która ułatwia wszystkim swoim pracownikom uczenie się i nieustannie się przeobraża.

Jednak indywidualne uczenie się pracownika nie gwarantuje uczenia się organizacji. Aby firmę nazwać uczącą się, generująca wiedzę musi dojść do procesowego, zespołowego uczenia się. „Organizacyjne uczenie się to pewne procesy i działania, natomiast organizacja ucząca się to stan końcowy, do którego te procesy i działania zmierzają”.

W firmie innowacyjnej (generującej wiedzę) stale dochodzi do wzajemnych interakcji przyswajania, rozumienia, myślenia, komunikacji, nauczania, rozwiązywania, wartości, zachowań, których łącznikiem jest wiedza.

Pragniemy też podkreślić, iż przedsiębiorstwami innowacyjnymi są wszelkie organizacje, których nazwy są rozmaite, a więc organizacje inteligentne, uczące się, wirtualne, zwinne, fraktalne, a różne koncepcje zarządzania typu reengineering, lean management, sixsigma i inne są innowacjami w zarządzaniu.

Firma innowacyjna jest uczestnikiem rynku, w tym rynku innowacji. Zgłasza zapotrzebowanie (popyt) na prowadzenie swojej bieżącej działalności a ponadto zgłasza zapotrzebowanie na pomysły innowacyjne i wyniki prac badawczych i rozwojowych, czy też na licencje krajowe bądź zagraniczne. Oferuje rynkowi efekty swojej działalności w postaci dóbr i usług po określonych cenach. Stale dąży do osiągnięcia lepszej pozycji rynkowej i rozumie, że drogą do jej uzyskania jest konieczność wdrażania innowacji. Stąd też stale musi prowadzić działalność innowacyjną podnosząc jej aktywność na tym polu. Tym samym podnosi poziom innowacyjności całej gospodarki. Firmy innowacyjne zgłaszają też zapotrzebowanie na różne pomysły wdrażania innowacji, z różnych źródeł. Firmy innowacyjne są miejscem realizacji procesów innowacyjnych, tym samym miejscem tworzenia nowych wartości, których głównym źródłem jest wiedza i informacje, wspomagana odpowiednim oprzyrządowaniem informatycznym.

Wiedza i umiejętne zarządzanie nią staje się intensywnym czynnikiem wzrostu i rozwoju firm innowacyjnych. Wiedza, jak pamiętamy, używana w procesach gospodarczych i społecznych nie ulega zużyciu, a przeciwnie pomnaża się, stąd też zdolna jest do tworzenia coraz większych wartości, o coraz bogatszej wartości użytkowej zdolnej do zaspokajania rosnących potrzeb klientów. Firma innowacyjna jest więc miejscem tworzenia nowej wiedzy i nowych umiejętności. Mamy tu na myśli wiedzę: technologiczną (najcenniejszą), kluczową koordynacyjną, pomocniczą – czyli wiedzę o własnym przedsiębiorstwie oraz wiedzę rynkową (o klientach, o konkurentach).

Firma innowacyjna jest równocześnie miejscem kompletowania kapitału intelektualnego czyli pracowników o wysokich kwalifikacjach, kompetencjach, a nade wszystko o wysokim poziomie wiedzy, którzy zdolni są do uformowania kapitału strukturalnego jako drugiego elementu kapitału intelektualnego. Kapitał ten odnosi się też do procesów innowacyjnych, sprawnego ich przebiegu kończącego się wdrożeniem innowacji i wprowadzeniem na rynek oraz tworzeniem rzeszy nowych klientów jako trzeciego składnika kapitału intelektualnego.

Przypominamy, iż każda faza procesu innowacyjnego wymaga zróżnicowanej struktury kapitału intelektualnego.

Firma innowacyjna jest motorem kreowania nowych standardów postępowania zarówno w jej wnętrzu jak i w relacjach z innymi uczestnikami rynku. Do standardów tych należy rzetelność, uczciwość, punktualność, a nade wszystko rozumienie, iż na sukces organizacji ogromny wpływ ma współpraca szczególnie z jednostkami sfery nauki i z wszystkimi organizacjami, które mogą być źródłem nowych pomysłów innowacyjnych. Współczesnym standardem firm innowacyjnych jest także bliskość z klientem, oraz współpraca z nim także w kwestii tworzenia nowych wartości. Firmy innowacyjne są na ogół uczestnikami systemu sieciowego, co sprzyja podnoszeniu kapitału intelektualnego, a więc potencjału innowacyjnego np. obserwuje się, iż coraz bardziej zaciera się granica między otoczeniem a firmami.

Wreszcie firma innowacyjna jest miejscem tworzenia świadomości innowacyjnej. Z licznych badań, a także z praktyki codziennego życia wiemy, że świadomość ta jest niska i to na każdym poziomie zarządzania firm, regionu i kraju. Osiągnięte sukcesy firm dzięki wdrażaniu innowacji, głównie innowacji przełomowych, a w ślad za tym poprawa jakości życia gospodarczego i społecznego są dobrym propagatorem idei innowacyjnych z podkreśleniem, że każda innowacja, nie tylko przełomowa wymaga ciężkiej pracy, konsekwencji działania, ale daje duże korzyści. Sądzić należy, iż brak świadomości, a w ślad za tym kultury innowacyjnej jest jedną z przyczyn niskiego poziomu innowacyjności w kraju. Nie trzeba też przypominać, iż ogromną rolę w kształtowaniu świadomości innowacyjnej spełnia wiedza. Ponieważ każda organizacja jest miejscem nawiązywania stosunków międzyludzkich, a w tym tworzenia kultury organizacyjnej w szczególności firma innowacyjna kształtuje także stosunki współpracy, które podnoszą świadomość innowacyjną nie tylko wśród własnych pracowników, ale także w swoim otoczeniu.

Firma innowacyjna według podręcznika Oslo Manual to firma, która wprowadziła co najmniej jedną innowację produktową i procesową w okresie podlegającym przeglądowi.

Firma innowacyjna to organizacja inteligentna, stale generująca i realizująca innowacje znajdujące uznanie u odbiorców ze względu na wysoki poziom nowoczesności i konkurencyjności. Autorka w przytoczonej definicji formułuje następujące cechy firmy innowacyjnej:

1. szeroki zakres prac B+R;

2. systematycznie wdrażanie nowych rozwiązań naukowo-technicznych;

3. duży udział nowości technologicznych, produktowych i organizacyjnych;

4. stale wprowadza innowacje na rynek;

5. posiada zdolności przewidywania przyszłości;

6. cechuje ją elastyczność działania;

7. posiada zespoły twórcze;

8. cechuje ją umiejętność wykorzystania potencjału innowacyjnego;

9. posiada stałą łączność z klientami;

10. jest zdolna do stałego generowania innowacji.

Według A. Sosnowskiej i S. Łobejko firm w pełni odpowiadających definicji firmy innowacyjnej jest jeszcze w Polsce niewiele. Firmy odpowiadające tej definicji posiadają umiejętność znalezienia niszy rynkowej, pozwalającej na uzyskiwanie przewagi konkurencyjnej w określonym segmencie.

A. H. Jasiński zwraca uwagę, że głównym motorem postępu technicznego jest innowacyjnie nastawiony przedsiębiorca, zaś przedsiębiorstwa innowacyjne to takie, które:

·         prowadzą w szerokim zakresie prace badawczo-rozwojowe lub dokonują zakupów projektów nowych produktów czy technologii;

·         przeznaczają na tę działalność stosunkowo wysokie nakłady finansowe;

·         systematycznie wdrażają nowe rozwiązania naukowo-techniczne;

·         reprezentują duży udział nowości (wyrobów i technologii w wolumenie produkcji i usług);

·         stale wprowadzają innowacje na rynek;

Sumując A. H. Jasiński podkreśla, iż firmy innowacyjne powinny być:

• oparte na wiedzy (naukowo-technicznej);
• organizacjami uczącymi się (m.in. na doświadczeniach);
• pracującymi w sieciach (tworzonych przez producentów, ich dostawców, klientów, jednostki naukowe i inne).

Cytowani autorzy zgodnie z logiką podkreślają, iż firmy innowacyjne powinien cechować szeroki zakres prowadzonych prac badawczo-rozwojowych, jednakże praktyka pokazuje inny obraz firm innowacyjnych. Przykład 3-edycji 500 najbardziej innowacyjnych firm w 2006 roku zaprzecza tej tezie. Nie widać żadnej korelacji między miejscem firm innowacyjnych w rankingu 500, a poziomem nakładów na B+R mierzonym udziałem tychże w wielkości sprzedaży. Na liście rankingowej pierwsze miejsce zajmuje firma ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku sp zo.o. ze wskaźnikiem 87,5% wydatków na działalność B+R w stosunku do sprzedaży, na miejscu trzecim znajdują się Zakłady Górniczo-Hutnicze Bolesław SA ze wskaźnikiem 0,33%, a na miejsce 4 – Komarek S.A. ze wskaźnikiem 11, 23%. Od miejsca w Rankingu 164 do 320 oraz od 347–500 żadna firma nie ponosi żadnych wydatków na B+R. Analizując najbardziej innowacyjne firmy w Polsce w kategorii produkcji wyrobów chemicznych można zauważyć, że firma Adamed Sp z o.o. w omawianej kategorii „zużywa” najwyższy procent wydatków na działalność B+R w stosunku do sprzedaży 2006 r. – 4,76% przy przychodach netto ze sprzedaży 340 771 tys. zł (11 miejsce w Rankingu) Grupy kapitałowej Glaxo Smith Kline przeznaczyła na działalność B+R w stosunku do sprzedaży 2006 r. – 0,84% przy osiągniętych przychodach netto ze sprzedaży 2236536 tys. zł (37 miejsce w rankingu).

Z przytoczonych przykładów wynika, iż teza o szerokim zakresie prac badawczo-rozwojowych jako warunku innowacyjności firm innowacyjnych wymaga weryfikacji, a problematykę czynników sprawczych innowacyjności firm – dalszych pogłębionych badań.

W poszukiwaniu dalszych cech organizacji proinnowacyjnych przytaczamy wyniki badań E. Okoń-Horodyńskiej (por. rys. 5.1.).

·         Rosnąca rola wiedzy i informacji oraz zdolności ich wykorzystania przez organizacje ·         Tolerancja dla odmienności punktów widzenia i pluralizmu idei ·         Brak sztywnych zasad stratyfikacji – uzależnienie pozycji w instytucji od demonstrowanej wiedzy i umiejętności ·         Zasada pracy zespołowej, w interdyscyplinarnych grupach typu „projekt” ·         Zmienności treści zadań wynikająca z usytuowania instytucji w dynamicznym i wielokulturowym otoczeniu ·         Elastyczność struktury organizacyjnej, umożliwiająca przemieszczanie personelu stosownie do następujących zmian zadań, projektów realizowanych przez instytucję oraz pełnionych przez nią funkcji ·         Brak szczegółowego określenia sposobu wykonywania powierzonych zadań ·         Reguła decentralizacji i delegacji uprawnień oraz odpowiedzialności ·         Partycypacja i kolegialność w decydowaniu/zarządzaniu ·         Rosnące znaczenie dłuższej perspektywy czasowej w zarządzaniu przy zachowaniu zdolności instytucji do reagowania na wyłaniające się „nagłe” problemy ·         Kontakt z pracownikami i klientami reprezentującymi zróżnicowane kultury, profile, wykształcenia, biografie i wzory doświadczeń życiowych

Autorka zwraca uwagę na cechy natury jakościowej tzw. miękkie czynniki wzrostu innowacyjności, niezwykle istotne we współczesnych firmach. Wszystkie wymienione cechy firm innowacyjnych muszą zostać uwzględnione w procesie zarządzania innowacjami. Zwraca uwagę fakt, iż autorka nie wymienia nakładów na B+R ani też nie podkreśla aktywności innowacyjnej firm co można uznać za pewien mankament. Wśród wymienionych przez autorkę cech na uwagę zasługują: rosnąca rola wiedzy, rosnąca rola pracy zespołowej oraz kontakty z pracownikami i klientami reprezentującymi zróżnicowane zachowania i sposoby postępowania.

http://www.placet.com.pl/?mod=Sklep&act=product_info&products_id=166&